Turf en rook

afbeelding gemaakt door schrijver dezes

Om het ontkiemingsproces van de gerst te stoppen, en dat wil je als je er whisky van wilt maken, moet je de boel verhitten. En dat doe je door de gekiemde gerst in een 'kiln', een soort oven, te stoppen.
En als je dan voor de verhitting een turfvuur gebruikt onder het rooster waar de gekiemde gerst op is uitgespreid, dan leg je de basis voor een peated whisky. Ik hou daar wel van, van die turfwhisky's.

Waar rook is is turf, maar hoeveel?
Volgens mij gaat het bij peated whisky's om twee extra smaakcomponenten: de smaak van de turf en de smaak van de rook. Er zijn 'peated' whisky's waar ik duidelijk de turf in proef, maar nauwelijks iets rokerigs, er zijn er waar veel rooksmaak aan zit, maar nauwelijks iets van turf, en er zijn er waar turf en rook tegelijk om de aandacht strijden. Ik kan me voorstellen dat die turf/rook-smaakverhouding te maken heeft met de felheid van het vuur (heet, veel vlammen en weinig rook, of relatief koel, smeulend met veel rook). En dat zou weer te maken kunnen hebben met de brandbaarheid van het type turf. Maar dat bedenk ik zomaar, dus het kan net zo goed onzin zijn.
Om een voorbeeld te geven van verschillen in de smaakverhouding die ik ervaar: Als ik m'n neus hang boven een Ledaig, dan ruik ik van alles, en heel nadrukkelijk ook 'peat', maar nauwelijks of geen rook. Het eerste aroma dat je boven een Ardbeg of Laphroaig tegemoetkomt is dat van een volle asbak: rokeriger kan bijna niet. Pas daarna ruik je de turf.

Asbakken en zilte turven
De rookgeur en -smaak die ik in whisky's proef is zelf ook weer een samenspel van elementen. Er is het 'standaard' rookaroma, een soort basisgeur die je inderdaad bij asbakken, maar ook bij houtvuren tegenkomt. En aan die basis kunnen dan weer andere geuren en smaken kleven. Zo kon ik onlangs 'rookworst' onderscheiden in een verder weinig rokerige Balblair, en ook niet zo lang geleden proefde ik toch echt gerookte paling.
En dan zijn er de verschillende types turf. Elke streek in Schotland heeft z'n eigen turfsamenstelling, afhankelijk van wat er groeit en bloeit en het soort aarde, en van de beesten die er leven, poepen en sterven, en ook afhankelijk van de invloed van bijvoorbeeld de zee (ziltige grond?).
Meer dan bij de rookwaarneming komen in het turfaspect dan ook de regionale verschillen tot uiting. Om een voorbeeld te geven: Tot nu toe ben ik één keer in Schotland geweest, en wel op de Orkneys. Je hebt daar hoogveengebieden met heide. Je ruikt die heide duidelijk als je er rondwandelt. En in de Highland Park-whisky's, die helemaal niet rokerig maar wel licht turfachtig zijn, ruik ik die heidelucht weer terug.